མིང་དུ་གྲགས་པའི་གཏོར་གཟུགས་མཆོད་རྟེན་ནི་སྤྱི་ལོ་སྔོན་གྱི་2600ལོར་བསྐྲུན་འགོ་བརྩམས་ཤིང་ཐུན་མོང་གིས་ཁས་འཆེས་པའི་འཛམ་གླིང་གི་གནའ་བོའི་ངོ་མཚར་ཆེན་པོ་བརྒྱད་ཀྱི་གྲས་སུ་བགྲངས། ད་ལྟའི་བར་གནའ་དཔྱད་པས་ཁྱོན་བསྡོམས་གཏོར་གཟུགས་མཆོད་རྟེན་བརྒྱ་ལ་ཉེ་བ་གསར་རྙེད་བྱུང་ཞིང་། དེ་དག་ལས་བཟོ་བཀོད་ཀྱི་རྔམ་བརྗིད་ཅིང་གཏོས་ཆེ་བ་ནི་མི་རབས་གསུམ་གྱི་གཏོར་གཟུགས་མཆོད་རྟེན་ཏེ། ཧོ་ཧྥོ་གཏོར་གཟུགས་མཆོད་རྟེན་དང་ཧ་ཧྥོ་ལ་མཆོད་རྟེན་ཆེན་མོ། མེན་ཁ་ཝོ་ལ་གཏོར་གཟུགས་མཆོད་རྟེན་བཅས་ཡིན། དེ་གསུམ་ལས་ཧོ་ཧྥོ་གཏོར་གཟུགས་མཆོད་རྟེན་ཆེན་མོའི་རྨང་མཐའི་རིང་ཚད་ལ་སྨི་270དང་མཐོ་ཚད་ལ་སྨི་157.1ཡོད་པ་དང་། རྩིག་རྡོ་ཆེན་པོ་ཁྲི་230ཡིས་གྲུབ་ཅིང་རྩིག་རྡོ་རེའི་ལྗིད་ཚད་ལ་ཆ་སྙོམས་ཏུན་205ཡོད་པས་གཏོར་གཟུགས་མཆོད་རྟེན་ཀུན་ལས་ཆེས་ཆེན་པོར་ངོས་འཛིན། གནའ་བོའི་ཨེ་ཅིབ་མིའི་ངག་རྒྱུན་དང་ཆེད་མཁས་པའི་དཔྱད་འབྲས་ལྟར་ན། གཏོར་གཟུགས་མཆོད་རྟེན་ནི་གནའ་བོའི་ཨེ་ཅིབ་ཀྱི་རྒྱལ་རབས་སོ་སོའི་རྒྱལ་པོ་དག་གི་བང་སོ་ཡིན་པ་དང་། དེ་ནི་རྒྱལ་པོ་དང་འབྱོར་ལྡན་སྐུ་དྲག་དག་ཚེ་ལས་འདས་རྗེས་ཀྱི་འདོད་རྒུ་ལོངས་སུ་སྤྱོད་སའི་བསྟི་གནས་ཤིག་ཀྱང་ཡིན་པ་རེད།

        ཧ་ལམ་ལོ་ངོ་ཁྲི་གཉིས་ཀྱི་སྔ་རོལ་དུ་གནམ་གཤིས་ལ་འགྱུར་ལྡོག་ཆེན་པོ་བྱུང་རྐྱེན་ཧྥེ་གླིང་བྱང་མའི་ས་ཁུལ་ཕལ་མོ་ཆེ་མྱ་ངན་ཐང་དུ་གྱུར་ཞིང་། དེར་འཚོ་སྡོད་བྱས་པའི་མི་རྣམས་ཀྱང་རིམ་བཞིན་སོ་སོར་གྱེས་ནས་ནེ་ལའོ་གཙང་བོའི་འབབ་ཡུལ་གྱི་བདེ་ཐང་དང་འདམ་གཞོང་དུ་ཉ་ལས་དང་རི་དྭགས་རྔོན་པ་ལ་བརྟེན་ནས་འཚོ་ཚིས་ཀྱི་རྒྱུན་བསྐྱངས། སྤྱི་ལོ་སྔོན་གྱི་18000ལོའི་ཡས་མས་སུ་གནའ་བོའི་ཨེ་ཅིབ་རྡོ་ཆས་རྙིང་མའི་དུས་མཇུག་（རྡོ་ཆས་བར་མའི་དུས་སྐབས）དུས་སྐབས་སུ་སླེབས་པ་དང་སྤྱི་ལོ་སྔོན་གྱི་ལོ་6000ལོ་ཡས་མས་སུ་གནའ་བོའི་ཨེ་ཅིབ་རྡོ་ཆས་གསར་མ་དང་རྡོ་ཟངས་མཉམ་སྤྱོད་ཀྱི་དུས་སྐབས་སུ་སླེབས་པར་བཞེད། འཐུས་ཚབ་རང་བཞིན་གྱི་རྡོ་ཟངས་མཉམ་སྤྱོད་ཀྱི་དུས་སྐབས་ཀྱི་རིག་གནས་ནི་བྷ་ཏ་ལི་རིག་གནས་དང་ནིས་གྷ་ངྡ་རིག་གནས་ལ་ངོས་འཛིན། དོན་དམ་དུ་སྔ་རབས་རྒྱལ་ཕྲན་གྱི་དུས་སྐབས་ཏེ། སྤྱི་ལོ་སྔོན་གྱི་ལོ་3500ནས་སྤྱི་ལོ་སྔོན་གྱི་3100ཡས་མས་ཀྱི་སྐབས་སུ། ཤེས་རིག་དར་པའི་སྤྱི་ཚོགས་སུ་སླེབས་ཤིང་སྤྱི་ཚོགས་ཁྲོད་སྐུ་དྲག་དང་མི་སེར། བྲན་གཡོག་བདག་པོ་དང་བྲན་གཡོག་གི་གྲལ་རིམ་བྱུང་།
        ཚད་ཐུབ་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་དཔྱད་གཞི་ལྟར་ན། ཨེ་ཅིབ་ཀྱི་གནའ་བོའི་ལོ་རྒྱུས་ལ་རྒྱབ་རབས་སོ་གཅིག་ཏུ་དབྱེ་ཞིང་རྒྱལ་རབས་དང་པོ་དང་རྒྱལ་རབས་གཉིས་པ་ལ་གནའ་བོའི་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་དུས་རབས་སུ་ངོས་འཛིན་ཞིང། དེ་ནི་གནའ་བོའི་ཨེ་ཅིབ་ལོ་རྒྱུས་སྟེང་གི་ཞིང་ལས་དང་བཟོ་ལས། ཚོང་ལས་སོགས་ཁྱོན་ཡོངས་ནས་འཕེལ་རྒྱས་སུ་ཕྱིན་པའི་རླབས་ཆེན་གྱི་དུས་རབས་ཤིག་ཡིན་པར་བཞེད། ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་དུས་སྐབས་དེར་གཅིག་གྱུར་གྱི་བྲན་གཡོག་ལམ་ལུགས་ཀྱི་རྒྱལ་ཁབ་བྱུང་སྟེ། སྲིད་དབང་སྒྲིག་འཛུགས་ལ་ཤུགས་སྣོན་བྱས་པར་མ་ཟད། རྒྱལ་པོའི་ལམ་ལུགས་རྨང་གཞི་བྱས་པའི་རྒྱལ་པོའི་སྒེར་དབང་ལམ་ལུགས་ཀྱི་ཆབ་སྲིད་སྒྲིག་ལུགས་གྲུབ་པ་རེད། སྤྱི་ལོ་སྔོན་གྱི་ལོ་525ལོར་ཏ་ཟིག་གིས་ཨེ་ཅིབ་བཙན་བཟུང་བྱས་ནས་རྒྱལ་རབས་ཉེར་བདུན་པའི་སྲིད་དབང་བཙུགས། ཏ་ཟིག་གི་བཙན་འཛིན་དང་བཤུ་གཞོག་ལ་ཨེ་ཅིབ་མི་དམངས་ཀྱིས་ངོ་རྒོལ་བྱས་ཤིང་། སྤྱི་ལོ་སྔོན་གྱི་ལོ་404ལོར་ཏ་ཟིག་རྒྱལ་རབས་ཕམ་རྗེས་ཨེ་ཅིབ་ལ་རང་བཙན་ཐོབ། སྤྱི་ལོ་སྔོན་གྱི་ལོ་343ལོར་ཏ་ཟིག་བཙན་རྒྱལ་གྱིས་ཡང་བསྐྱར་ཨེ་ཅིབ་ལ་བཙན་འཛིན་བྱས་ཤིང་སྤྱི་ལོ་སྔོན་གྱི་ལོ་32ལོར་གྷི་རི་སིའི་མཱ་ཆི་ཏོན་རྒྱལ་པོའི་ཡ་ལེ་ཧྲན་ཏ་བཙན་རྒྱལ་གྱིས་ཨེ་ཅིབ་ལ་བཙན་འཛིན་བྱས་ཏེ། ཏ་ཟིག་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་མགོ་རྟིང་སློག་པས་ལོ་ངོ་3000ལ་རྒྱུན་སྐྱོང་བའི་ཧྥ་ལོ་དུས་རབས་མཇུག་བསྒྲིལ།
        ཡ་ལེ་ཧྲན་ཏ་བཙན་རྒྱལ་གྱིས་ཨེ་ཅིབ་བཙན་འཛིན་བྱས་རྗེས་ཨེ་ཅིབ་གྷི་རི་སིའི་རྣམ་པའི་དུས་རབས་སུ་སླེབས་ཤིང་དུས་རབས་གསུམ་པ་ནས་བཞི་བའི་རྗེས་སུ་ཨེ་ཅིབ་ཀྱི་བྲན་གཡོག་ལམ་ལུགས་ཉམས་རྒུད་དུ་ཕྱིན་པའི་འགོ་བརྩམས་པ་དང་། ཞིང་བྲན་ལམ་ལུགས་རིམ་བཞིན་འཕེལ་རྒྱས་སུ་ཕྱིན་པས་བཀོས་བཀོད་རྒྱུན་འཛིན་ལམ་ལུགས་སུ་བརྒལ་བའི་འཕོ་འགྱུར་ལ་དགོས་ངེས་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་ཆ་རྐྱེན་བསྐྲུན།
གཅིག གནའ་བོའི་ཨེ་ཅིབ་ཀྱི་ཡི་གེའི་འབྱུང་ཁུངས།
        སྤྱི་ལོ་སྔོན་གྱི་ལོ་གསུམ་སྟོང་གི་སྐབས་སུ་གནའ་བོའི་ཨེ་ཅིབ་ཏུ་འདྲ་གཟུགས་ཡི་གེ་བྱུང་ཞིང་། དུས་རབས་བཞི་བའི་སྐབས་སུ་ད་གཟོད་ཉམས་རྒུད་དུ་ཕྱིན། སྡོམ་རྩིས་ལྟར་ན། གནའ་བོའི་ཨེ་ཅིབ་ལ་སྒྲ་རྐྱང་བའི་ཡི་གེ་25དང་སྒྲ་ཟུང་ལྡན་གྱི་ཡི་གེ་137 སྒྲ་གསུམ་ལྡན་གྱི་ཡི་གེ་72ཡོད་པར་མ་ཟད། གཞན་ད་དུང་སྒྲ་དོན་ཟུང་ལྡན་གྱི་རི་མོའི་ཡི་གེའང་ཡོད་པ་རེད། གནའ་བོའི་ཨེ་ཅིབ་ཀྱི་འདྲ་མཚོན་ཡི་གེ་ལ་དབྱིབས་མཚོན་ཡི་གེ་དང་དོན་མཚོན་ཡི་གེ སྒྲ་མཚོན་ཡི་གེ་བཅས་གཞི་གཅིག་ཏུ་འདུས་ཡོད་པ་དང་། དོན་མཚོན་དང་སྒྲ་མཚོན་ནི་འདྲ་མཚོན་ཡེ་གེ་ལས་བྱུང་བར་བཞེད། གནའ་བོའི་ཨེ་ཅིབ་ཀྱི་གནའ་དཔེ་དག་ཏུ་དབྱངས་ཡིག་བསྐུངས་པས་དབྱངས་ཡིག་གི་སྒྲ་འདོན་སྟངས་ལ་དཔྱད་གཞི་དཀོན་ཞིང་། དེང་རབས་ཀྱི་སྐད་བརྡ་རིག་པ་བ་དག་གིས་དཔྱད་ཞིབ་ལ་འཇུག་བདེ་པར་གཞིགས་ནས། མ་ནིང་གི་དབྱངས་ཡིག་“e”ཟུར་སྣོན་བྱས་པ་རེད། ཡིག་གཟུགས་ཀྱི་མཛེས་པར་དམིགས་ནས་གནའ་དཔེ་དག་གི་ཡིག་འབྲིའི་གོ་རིམ་ལ་ངེས་གཏན་མེད་ཅིང་། ཐིག་ཕྲེང་རེ་རེའི་མགོར་མི་མགོ་དང་སྲོག་ཆགས་ཀྱི་མགོ་རིས་རེ་འབྲི་བའི་ཡིག་སྲོལ་ཡོད་པ་དང་། ཀློག་འདོན་གྱི་སྐབས་སུ་མགོ་རིས་དེ་དག་གི་ཁ་ཕྱོགས་ལྟར་བཀླག་དགོས།

        ཡིག་གཟུགས་རང་ངོས་ནས་ཆོས་ལུགས་མི་སྣའི་སྤྱོད་པའི་ཡིག་གཟུགས་དང་མི་སེར་གྱི་སྤྱོད་པའི་ཡིག་གཟུགས་གཉིས་སུ་དབྱེ་ཞིང་། རིམ་བཞིན་འཕེལ་རྒྱས་སུ་ཕྱིན་པའི་གོ་རིམ་ཁྲོད་ཆོས་ལུགས་མི་སྣའི་སྤྱོད་པའི་ཡིག་གཟུགས་དེ་ཆོས་ལུགས་བསྟན་བཅོས་རྩོམ་པར་བཀོལ་བ་དང་། མི་སེར་གྱི་སྤྱོད་པའི་ཡིག་གཟུགས་དེ་སྲིད་ཕྱོགས་དང་རྩོམ་རིག་སོགས་རྒྱུན་སྤྱོད་རིག་གནས་ཀྱི་བྱེད་སྒོར་བཀོལ་བའི་སྲོལ་ཆགས། གནའ་དཔྱད་པ་མང་པོ་ཞིག་གིས་རྫ་ཆས་དང་བུམ་པའི་སྟེང་གི་འདྲ་གཟིགས་ཡི་གེ་ལ་ཞིབ་འཇུག་པའི་དཔྱད་འབྲས་ལས་བསྟན་པ་ལྟར་ན། གནའ་བོའི་ཨེ་ཅིབ་ཡི་གེ་ནི་ཁྲལ་སྡུད་ཀྱི་དགོས་མཁོར་དམིགས་ནས་བྱུང་ཞིང་། དེ་ནི་འཛམ་གླིང་གི་བྱུང་བ་ཆེས་སྔ་བའི་འདྲ་གཟིགས་ཡི་གེ་ཡིན་པ་རེད།
        གནའ་བོའི་ཨེ་ཅིབ་ཤེས་རིག་གི་ཞིབ་འཇུག་ཁྲོད་འདྲ་གཟུགས་ཡེ་གེ་ནི་རྒྱལ་ཁབ་སོ་སོའི་ཞིབ་འཇུག་པ་དག་གིས་རྟོགས་པར་དཀའ་བའི་གནད་ཅིག་ཏུ་གྱུར་ཡོད་པ་དང་། དུས་རབས་བཅུ་དགུ་པར་འདྲ་གཟུགས་ཡི་གེའི་ཞིབ་འཇུག་ལ་ཐོལ་བརྒལ་རང་བཞིན་གྱི་འཕེལ་རྒྱས་བྱུང་ཞིང་གཡུར་དུ་ཟ་བའི་དཔྱད་འབྲས་དེ་དག་ལས་ཕལ་མོ་ཆེ་ནི་ཧྥ་རན་སིའི་ཆེད་མཁས་པ་རཱང-ཧྥུ་ལང་སོའོ་ཝ•ཧྲང་བྷོ་ལང་གིས་གཟབ་ནན་གྱི་རིག་གཞུང་ཞིབ་འཇུག་ལས་བྱུང་བ་ཀུན་གྱིས་མགྲིན་གཅིག་ཏུ་ཁས་ལེན། ཁོང་གིས་ཞིབ་འཇུག་ལས་བསྟན་དོན། གནའ་བོའི་ཨེ་ཅིབ་ཀྱི་འདྲ་གཟུགས་ཡི་གེའི་ཁྲོད་བརྡ་རྟགས་མང་པོ་ཡོད་ནའང་དེ་དག་གི་གོ་རིམ་ལ་ཆོས་ཉིད་ངེས་ཅན་ཞིག་ཡོད་པ་དང་། འདྲ་གཟུགས་ཡི་གེ་དེ་མཚན་ཉིད་ཚང་བའི་དོན་མཚོན་ཡི་གེ་མིན་པར་མ་ཟད། མཚན་ཉིད་ཚང་བའི་སྒྲ་མཚོན་ཡི་གེའང་མིན་པར། དོན་མཚོན་ཡི་གེ་དང་སྒྲ་མཚོན་ཡི་གེ་གཉིས་ཟུང་དུ་སྦྲེལ་བའི་ཡི་གེ་ཤིག་ཡིན་པ་དང་རྗེས་ནས་རིམ་བཞིན་སྒྲ་གདངས་མཚོན་རྟགས་ཅན་གྱི་ཡི་གེར་འཕེལ་བར་བཞེད།
གཉིས། གསང་བས་ཕྱུག་པའི་གནའ་བོའི་ཨེ་ཅིབ་ཀྱི་མཚོན་རྟགས།

        གནའ་བོའི་ཨེ་ཅིབ་མིས་ཤེས་རིག་འཕེལ་རྒྱས་ཀྱི་གོ་རིམ་ཁྲོད་ཡི་གེ་གསར་དུ་གཏོད་པར་མ་ཟད། ད་དུང་མཚོན་རྟགས་མང་པོ་ཞིག་ཀྱང་གསར་གཏོད་བྱས། མཚོན་རྟགས་དེ་དག་གིས་གསང་དོན་དང་སྒྱུ་རྩལ་ཁྱད་ཆོས་ཀྱིས་འཛམ་གླིང་གི་གནའ་དཔྱད་ཆེད་མཁས་པ་མང་པོ་ཞིག་གི་མཚར་འཛིན་གྱིས་ཕྱུག་པའི་ཡིད་སེམས་བཀུགས། མཚོན་རྟགས་དེ་དག་ནི་བྱ་སྒྲོ་དང་སྤུར་སྐོགས་སོགས་ཡིན་ལ། མཚོན་རྟགས་དེ་དག་གཙོ་བོ་ཆོས་ལུགས་བྱེད་སྒོར་སྤྱོད་པར་མ་ཟད་གནའ་བོའི་ཨེ་ཅིབ་མིས་སྲུང་འཁོར་དུ་བཀོལ་བའི་སྲོལ་ཡང་ཡོད་པ་རེད། ཡོངས་གྲགས་ལྟར་ན། ཨན་ཁཱ་ཡིས་ཚེ་སྲོག་མཚོན་པ་དང་། རྒྱལ་པོ་དང་བཙུན་མོ། ཆོས་ལུགས་མི་སྣ་གྲགས་ཆེན་སོགས་ཀྱིས་ད་གཟོད་ཚེ་སྲོག་གི་མཚོན་རྟགས་དེ་ལུས་ལ་སྲུང་འཁོར་གྱི་ཚུལ་སུ་གྱོན། ཁི་ལའོ་སིའི་མིག་ནི་མཚོན་རྟགས་ནི་བློ་གྲོས་དང་སྲུང་སྐྱོབ། བདེ་ཐང་གི་དོན་དུ་འགྲེལ། གནའ་བོའི་ཨེ་ཅིབ་ཀྱི་མཚོན་རྟགས་མང་པོ་ཞིག་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་ཁྱབ་ཁོངས་སུ་བཀོལ་བ་དང་ཁོ་ཚོའི་འདུ་ཤེས་སུ་མཚོན་རྟགས་དེ་དག་ལ་ཡུལ་དུས་ལས་འགོངས་པའི་སྟོབས་ཤུགས་ཁྱད་པར་བ་ལྡན་པ་རེད། 

གསུམ། གནའ་བོའི་ཨེ་ཅིབ་ཀྱི་རྣམ་ཤེས་འཕོ་འཇུག་གི་ཤེས་རིག
        གནའ་བོའི་ཨེ་ཅིབ་མིས་མིའི་ལུས་པོ་ནི་རྣམ་ཤེས་ཀྱི་སྦྲུམ་གནས་ཤིག་ཏུ་ངོས་འཛིན་པ་དང་། རྣམ་ཤེས་དུས་གཏན་དུ་འཇིག་པ་མེད་པར་གནས་དགོས་ན། ངེས་པར་དུ་བེམ་པོར་བདག་གཉེར་བྱ་དགོས་ཏེ། ཐོག་མར་སྐུ་གཤེགས་པའི་རྒྱལ་པོ་དང་སྐུ་དྲག་གང་ཞིག་གི་ཀླད་པ་དང་གློ་སྙིང་སོགས་བྲུས་ཏེ་ཁོག་པར་ཚྭ་ཆུས་བཀྲུས་ཤིང་ཚྭ་ཆུ་སྐམ་རྗེས་ཁོག་པའི་ནང་བྲོ་རྫས་སྣ་ཚོགས་བརྫངས་ནས་ལུས་པོའི་ཕྱི་ངོས་ལ་ཤིང་སྤྱིན་བླུགས་ནས་རས་ཀྱིས་དམ་པོར་དཀྲིས་ཚེ་བེམ་པོ་རང་བཞིན་གྱིས་སྐམ་པོར་གྱུར་པ་རེད། བེམ་སྐོགས་ཀྱི་སྲོལ་འདི་ནི་གནའ་བོའི་ཨེ་ཅིབ་ཀྱི་རྒྱལ་རབས་དང་པོ་ནས་འགོ་བརྩམས་ཤིང་། སྤྱི་ལོ་1991ལོར་ཚན་རིག་པ་མོ་ཧན་མོ་ཏི་སད་པི་ཐི་ཡིས་གནའ་བོའི་ཨེ་ཅིབ་མིས་བཟོས་པའི་བེམ་སྐོགས་ལས་འགྱེད་འཕྲོ་རང་བཞིན་གྱི་དངོས་པོ་ཡོད་པ་རྟོགས། འདི་ལས་གནའ་བོའི་ཨེ་ཅིབ་མིས་ལོ་ངོ་4000ལྷག་གི་སྔོན་དུ་འགྱེད་འཕྲོ་རང་བཞིན་གྱི་དངོས་པོ་སྤྱད་དེ་རྒྱལ་པོ་དང་སྐུ་དྲག་དག་གི་བེམ་པོ་ཉར་ཚགས་དང་སྲུང་སྐྱོབ་བྱེད་པའི་ཆུ་ཚད་ཚད་མཐོན་པོར་སླེབས་ཡོད་པ་ར་སྤྲོད་བྱུང་།

        ཚིག་ཁུངས་རིག་པ་ལྟར་ན་མུའོ་ནེ་ཡེ་（mummy） ནི་ཏ་ཟིག་གི་སྐད་ལས་བྱུང་བར་བཞེད་ཅིང་། སྣུམ་སྙིགས་དང་འཚིག་སྣུམ་གྱི་དོན་དུ་འགྲེལ། དེ་ནི་རྒྱལ་པོ་དང་སྐུ་དྲག་གང་དེ་ཚེ་ལས་འདས་རྗེས་བེམ་པོར་རྫས་སྦྱོར་སོགས་ཀྱིས་ལེགས་པོར་དཀྲིས་ནས་དུར་འཇུག་བྱེད་པ་ཡིན་ལ། གཙོ་བོ་བེམ་པོ་ལ་སྲུང་སྐྱོབ་བྱས་ནས་རུལ་དུ་མི་འཇུག་པའི་སླད་དུ་ཡིན་འདུག ཟུར་གཞན་ཞིག་ནས་གཞིགས་ན། སྲོལ་དེ་སྐབས་ཐོག་དེའི་ཆོས་ལུགས་དད་མོས་དང་འདུ་ཤེས་འཛིན་སྟངས་དང་འབྲེལ་བ་དམ་ཡོད་པ་རེད། ཆེས་ཐོག་མར་དེ་ནི་བེམ་པོའི་ཕྱི་ངོས་ལ་སྲུང་སྐྱོབ་བྱ་ཆེད་ཡིན་པ་དང་། དེའི་མཐུན་གྱི་ལག་རྩལ་སོགས་རིམ་བཞིན་འཕེལ་རྒྱས་ཕྱིན་པ་དང་བསྟུན་ནས་སྲོལ་དེའི་གཞི་རྒྱ་ཇེ་ཆེ་དང་གོ་རིམ་འཐུས་ཚང་དུ་གྱུར། དམངས་སྲོལ་རིག་པ་བས་སྲོལ་དེ་ནི་གནའ་བོའི་ཨེ་ཅིབ་ཀྱི་དུར་འཇུག་རིག་གནས་ཀྱི་རྨང་གཞི་ཡིན་པར་བཞེད། སྐབས་དེའི་བེམ་སྲུང་བ་ལ་ཆེད་ལས་རང་བཞིན་གྱི་མི་སྣ་རིགས་གསུམ་ཡོད་པ་དང་རིགས་ཀྱི་མཐོ་དམའ་ལྟར་དེ་དག་གི་གླ་ཡོན་ཡང་གཅིག་མཚུངས་མིན་པ་རེད། རྗེས་སུ་རིམ་བཞིན་ཚོང་ལས་ཀྱིས་ཤུགས་རྐྱེན་ཐེབས་ཕྱིན་དུར་འཇུག་གི་ཆོ་ག་དེ་ལ་འགྱུར་བ་བྱུང་། མི་སེར་ཁྲོད་ཀྱི་རྒྱུ་འབྱོར་གྱིས་ཕྱུག་པ་དག་གིས་ཀྱང་བེམ་སྲུང་མི་སྣ་གདན་ཞུ་བྱས་ནས་འདས་པོའི་བེམ་པོར་རྫས་སྦྱོར་དང་བཅས་དུར་འཇུག་གི་ཆོ་ག་སྤེལ་ཞིང་། དབུལ་ཕོངས་མི་སེར་རྣམས་ཀྱིས་འབྱོར་འཁོས་དང་བསྟུན་ནས་ས་སྟོང་ལུང་སྟོང་དུ་དུར་འཇུག་གི་ཆོ་ག་སྟབས་བདེ་བྱེད་པའི་སྲོལ་ཡོད་པ་རེད། བེམ་སྐོགས་སྲུང་སྐྱོབ་ཀྱི་སྲོལ་ནི་རྒྱལ་པོ་དང་སྐུ་དྲག ཕྱུག་བདག་སོགས་གཅིག་པུར་བཀོལ་བ་མ་ཡིན་པར། ཞི་ལ་གཙོ་བྱས་པའི་སྲོག་ཆགས་གཞན་དག་ལའང་དེའི་མཐུན་གྱི་དུར་འཇུག་བྱེད་པའི་སྲོལ་ཡོད་པར་བཞེད། དེ་ནི་གནའ་བོའི་ཨེ་ཅིབ་མིས་ཞི་ལ་ནི་བྱམས་བརྩེས་ཕྱུག་པའི་ལྷའི་སྦྲུལ་བ་ཞིག་ཏུ་ངོས་འཛིན་པའི་འདུ་ཤེས་འཛིན་སྟངས་དང་འབྲེལ་བ་ཡོད་པས་ཡིན་སྲིད།

བཞི། གནའ་བོའི་ཨེ་ཅིབ་ཀྱི་སྒྱུ་རྩལ།
        གནའ་བོའི་ཨེ་ཅིབ་ཀྱི་སྒྱུ་རྩལ་ནི་གནའ་བོའི་ཨེ་ཅིབ་ཤེས་རིག་ཁྲོད་འོད་དུ་འཚེར་བའི་མུ་ཏིག་རྡོག་གཅིག་ཡིན་ལ། གནའ་བོའི་ཨེ་ཅིབ་ཀྱི་རི་མོའི་སྒྱུ་རྩལ་ལ་ཁྱོན་བསྡོམས་རྣམ་པ་གསུམ་མཆིས་ཏེ། དང་པོ་ནི་ཐིག་རིས་ལྟར་རྡོའི་སྟེང་ལ་བརྐོས་པའི་མི་དང་སྲོག་ཆགས་ཀྱི་རི་མོ་དག་ལ་ཡིན་ཞིང་། རི་མོ་དེ་དག་ནི་ངོས་སྙོམས་བཟོ་བཀོད་དེ། ལྡེབས་རིས་དང་རི་མོ་གཉིས་ཀྱི་བར་བརྒལ་གྱི་སྒྱུ་རྩལ་ལ་ངོས་འཛིན། གཉིས་པ་ནི་འདྲ་གཟུགས་ཡི་གེ་སྟེ་མཚོན་རྟགས་གཅིག་གིས་བརྗོད་དོན་གཅིག་མཚོན་པ་དང་མཚོན་རྟགས་རེ་རེ་ནི་ཚུགས་ཐུབ་ཀྱི་རི་མོ་རེ་ཡིན གསུམ་པ་ནི་བང་སོའི་ངོས་ཀྱི་རི་མོ་སྟེ། འདི་ནི་གནའ་བོའི་ཨེ་ཅིབ་ཀྱི་རི་མོའི་རྣམ་པ་གཙོ་བོ་ཞིག་ཡིན། གནའ་བོའི་ཨེ་ཅིབ་མིས་དངོས་ཡོད་ཀྱི་དམིགས་བྱ་གང་རུང་ཞིག་དང་དགོས་མཁོ་གང་རུང་ཞིག་ལ་གཞིགས་ཤིང་། ཕྱོད་ནུས་དང་བརྡ་དོན་གང་རུང་ཞིག་ཡང་དག་པར་མཚོན་པར་དམིགས་པ་ཡིན་པས་རི་མོ་དེ་དག་སྒྱུ་རྩལ་རང་ངོས་ནས་དེ་འདྲའི་ཚགས་དམ་ཞིང་མཛེས་དཔྱོད་ཀྱིས་ཕྱུག་པ། འཐུང་ཚང་བ་ཞིག་མིན་པར་བཞེད། གནའ་མི་དེ་དག་གིས་བྱ་དངོས་གང་དེའི་དབྱིབས་གཟུགས་གཙོ་བོར་མི་འཛིན་པར་རང་ཉིད་ཀྱི་དྲན་པ་གཙོ་བོར་བཟུང་བ་ཡིན་པས་བསྟན་དོན་གྱི་ཐད་ནས་སྐབས་བབ་ཀྱི་དོན་སྙིང་ལྡན་པ་རེད། གནའ་བོའི་ཨེ་ཅིབ་ཀྱི་ལྡེབས་རིས་ནི་གཙོ་བོ་བང་སོ་དང་ལྷ་ཁང་དག་གི་མདུན་དུ་བསླངས་པའི་རྡོ་རིང་དག་ཡིན་ཞིང་། ལྡེབས་རིས་ཀྱི་ཞབས་ཞུ་བྱ་ཡུལ་གཙོ་བོ་ནི་རྒྱལ་པོ་དང་སྐུ་དྲག ཆོས་ལུགས་སོགས་ཡིན་པས་དེ་དག་གི་མཛེད་དཔྱོད་དང་དགོས་མཁོར་བསྟུན་ཅི་ཐུབ་བྱ་དགོས་ཤིང་། ལྡེབས་རིས་དག་གི་ནང་དོན་ལའང་གཟབ་ནན་དང་ཆིག་རྐྱང་གི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན། གནའ་བོའི་ཨེ་ཅིབ་ཀྱི་ལྡེབས་རིས་ཆེས་མང་བ་ནི་བང་སོ་ཡིན་ལ། རྒྱལ་པོ་དང་སྐུ་དྲག་དེ་དག་གིས་རང་ཉིད་འཚོ་བཞེས་སྐབས་ཀྱི་འཚོ་བའི་ལོངས་སྤྱོད་དག་བང་སོའི་ལྡེབས་རིས་སྟེང་མཚོན་པར་བྱེད་པ་ཡིན། རྗེས་ནས་མཚོན་ཐབས་ལ་འགྱུར་ལྡོག་བྱུང་བས་ཚད་རིམ་ངོས་ཅན་སྟེང་ནས་ལྡེབས་རིས་སྒྱུ་རྩལ་གྱི་ནང་དོན་དང་འབྲི་ལུགས་ལ་རང་དབང་ཐོབ། ལྡེབས་རིས་ཀྱི་རྒྱུ་ཆ་གཙོ་བོ་ནི་རྡོ་དང་ཤིང་། བ་སོ། ཟངས། རྫ་ཆས་སོགས་ཡིན།
ལྔ། གནའ་བོའི་ཨེ་ཅིབ་ཀྱི་གནམ་དཔྱད་རིག་གནས།

        ནེ་ལའོ་（Nile）གཙང་པོ་ནི་ཨེ་ཅིབ་མི་དམངས་ཀྱིས་ཚེ་སྲོག་གི་གཙང་པོར་ངོས་འཛིན། གཙང་པོ་འདིའི་འགོ་ཁུངས་ནི་ཨ་ཧྥེ་རི་ཁའི་ཤར་ཕྱོགས་ཀྱི་པའོ་ལོན་ཏི་མཐོ་སྒང་ཡིན་ལ། པུ་རུན་དི་དང་རུ་ཝང་ཏ། ཐན་ཟ་ཉི་ཡ། ཡུ་གེན་ད། སུའུ་དན། ཨེ་ཅིབ་རྒྱལ་ཁབ་སོགས་བརྒྱུད་དེ་མཇུག་མཐར་ས་དབུས་རྒྱ་མཚོར་འདྲེས་པ་རེད། ནེ་ལའོ་གཙང་པོའི་སྤྱིའི་རིང་ཚད་ལ་སྨི་སྟོང་6670ཡོད་པས་འཛམ་གླིང་གི་བཞུར་རྒྱུན་ཆེས་རིང་བའི་གཙང་པོར་གྲགས། ནེ་ལའོ་གཙང་པོ་ནི་ཁ་གེད་ལ་གཙང་པོ་དང་ཉི་ལའོ་གཙང་པོ་དཀར་པོ། ཉི་ལའོ་གཙང་པོ་ལྗང་གུ་བཅས་མཉམ་དུ་འདྲེས་པ་ལས་གྲུབ་ཅིང་། མ་ཡུམ་ལྟ་བུའི་གཙང་པོ་འདིས་ཨེ་ཅིབ་མི་དམངས་ཀྱི་ཚེ་སྲོག་གི་རྒྱུན་བསྐྱངས་ཞིང་ངོ་མཚར་གྱིས་བརྟས་པའི་ཤེས་རིག་མང་པོ་བསྐྲུན་པར་མ་ཟད། སྣ་མང་དཀྱེལ་ཡངས་ཀྱི་རིག་གནས་ཁོར་ཡུག་ཅིག་ཀྱང་བསྐྲུན་པ་ལགས།

        གནའ་བོའི་ཨེ་ཅིབ་ཀྱི་གནམ་དཔྱད་རིག་གནས་ནི་ནེ་ལའོ་གཙང་བོ་དང་འབྲེལ་བ་དམ་ཟབ་ལྡན། ཆེས་ཐོག་མར་ཆོས་ལུགས་མི་སྣས་གནམ་དཔྱད་ཞིབ་འཇུག་གི་འགན་ཕྲག་ཏུ་བཞེས་པ་ཡིན་ཏེ། ཁོ་ཚོས་ཉི་མ་དང་ཟླ་བ། སྐར་མ་སོགས་ཀྱི་འགུལ་སྤྱོད་ལ་བརྟག་ནས་ཉི་འཛིན་དང་ཟླ་འཛིན་ལ་སྔོན་དཔོག་བྱས་པ་རེད། དེ་ནས་རིམ་བཞིན་ཐོན་སྐྱེད་འཚོ་བ་དང་འབྲེལ་བའི་རིག་གནས་ཀྱི་མ་ལག་ཅིག་ཏུ་གྲུབ་ཅིང་། གནའ་བོའི་ཨེ་ཅིབ་བ་རྣམས་ཀྱིས་ནེ་ལའོ་གཙང་པོའི་འཕེལ་གྲིབ་ལ་བརྟག་དཔྱད་ཡུན་རིང་བྱས་པའི་རྨང་གཞིའི་ཐོག འཛམ་གླིང་གི་ལུགས་གསར་ལོ་ཐོ་ཆེས་ཐོག་མར་གཏན་ལ་ཕབ། ནེ་ལའོ་གཙང་བོ་མར་འབྲུབ་པ་དང་། ཉི་མ་དང་སྐར་མ་རབ་གསལ་གསུམ་དུས་མཉམ་དུ་བྱུང་བར་བརྟག་ནས་དེ་དག་གི་ཡུན་ཚད་ལོ་གཅིག་སྟེ་ཉིན་365ལ་ལོ་འཁོར་གཅིག་ཏུ་བརྩིས་ཤིང་། ལོ་གཅིག་ལ་ཟླ་བ་12དང་ཟླ་གཅིག་ལ་ཉིན་30དང་།  ལྷག་མའི་ཉིན་ལྔ་ནི་དུས་ཆེན་ལ་སྣ་ཚོགས་ལ་གཏན་འཁེལ་བྱས། དུས་མཚུངས་སུ་ལོ་གཅིག་ལ་དུས་ཚིགས་གསུམ་དང་དུས་ཚིགས་རེ་ལ་ཟླ་བཞི་ལ་གཏན་འཁེལ་བྱས་པ་སྟེ། གཙང་བོ་（ནེ་ལའོ་གཙང་བོ།） འབྲུབ་པའི་དུས་ཚིགས་དང་རྨོ་འདེབས་ཀྱི་དུས་ཚིགས། ལོ་བསྡུའི་དུས་ཚིགས་བཅས་གསུམ་མོ།།
དྲུག གནའ་བོའི་ཨེ་ཅིབ་ཀྱི་རྩོམ་རིག

        གནའ་བོའི་ཨེ་ཅིབ་རྩོམ་རིག་ནི་གནའ་བོའི་ཨེ་ཅིབ་ཀྱི་རིག་གནས་ཀྱི་གྲུབ་ཆ་གལ་ཆེན་ཞིག་ཡིན་པར་མ་ཟད། མིའི་རིགས་ཀྱི་སྒྱུ་རྩལ་ལོ་རྒྱུས་སྟེང་གི་ཤུལ་ནོར་གལ་ཆེན་ཞིག་ལའང་ངོས་འཛིན། ད་ལྟ་ཀུན་གྱི་མཐོང་ཡུལ་དུ་མངོན་པའི་གནའ་བོའི་ཨེ་ཅིབ་ཀྱི་རྩོམ་རིག་བརྩམས་ཆོས་མང་པོ་ཞིག་ནི་བྲན་གཡོག་ལམ་ལུགས་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་སུ་བྱུང་བའི་བརྩམས་ཆོས་ཡིན་ཞིང། བརྩམས་ཆོས་ལ་གཙོ་བོ་སྙན་ངག་དང་གཏམ་རྒྱུད། བསླབ་བྱ་སོགས་འདུས། གནའ་བོའི་ཨེ་ཅིབ་རྩོམ་རིག་ལ་གཙོ་བོ་རྣམ་པ་གཉིས་ཡོད་དེ། གཅིག་ནི་གཏོར་གཟུགས་མཆོད་རྟེན་སྟེང་གི་བསྔོ་ཡིག་དང་། གཅིག་ཤོས་ནི་སྲིད་བློན་དག་གི་བང་སོའི་མདུན་གྱི་རྡོ་རིང་ཡི་གེ་ཡིན་པ་རེད། གཞན་ད་དུང་དམངས་རྩོམ་མང་པོ་ཞིག་ཀྱང་ཉག་ཚགས་བྱས་ཡོད་དེ། དཔེར་ན《ཞིང་བའི་གླུ་གཞས།》སོགས་ལས་སྐབས་ཐོག་དེའི་ངལ་རྩོལ་མི་དམངས་ཀྱི་སེམས་འདུན་དང་གྲལ་རིམ་བར་གྱི་འགལ་ཟླ་མཚོན། གནའ་བོའི་ཨེ་ཅིབ་ཀྱི་སྙན་ངག་གིས་ཚིག་གི་སྡེབ་སྦྱོར་ལ་དང་དོད་ཆེན་པོ་བྱེད་པས་ཚིག་ཉུང་དོན་འདུས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་ཞིང་། ཚིག་ཕྲེང་གསུམ་དང་བཞིས་ལེའུ་གཅིག་མཚོན་པར་བྱེད་པའི་རྩོམ་སྲོལ་ཡོད་པར་བཞེད་ཅིང་། ལྷུག་རྩོམ་མང་ཆེ་བའི་བརྗོད་དོན་ནི་བསླབ་བྱ་དང་ལེགས་བཤད་ཡིན་པ་རེད། ནེ་ལའོ་གཙང་བོ་ནི་གནའ་བོའི་ཨེ་ཅིབ་རྩོམ་རིག་གི་བརྗོད་བྱ་གཙོ་བོ་ཞིག་ཡིན་ལ། ལེའུ་བཅུ་བཞིའི་བདག་ཉིད་དུ་གྲུབ་པའི་《ནེ་ལའོ་གཙང་བོར་བསྔགས་པ།》ནི་སྤྱི་ལོ་སྔོན་གྱི་དུས་རབས་13ནང་བརྩམས་པར་གྲགས། གཞན་བླ་དད་རིག་གནས་བརྗོད་སྙིང་ཡིན་པའི་ཆོས་ལུགས་བརྩམས་ཆོས་མང་པོ་ཞིག་ཀྱང་ད་ལྟའི་ཆར་མཐོང་ཐུབ་སྟེ། བརྩམས་ཆོས་དེ་དག་གི་རྗོད་བྱེད་ཀྱི་ཚིག་ལ་བརྗིད་ཉམས་དོད་ཅིང་ཚགས་དམ་པ། ཕལ་སྐད་ཀྱི་སླད་མ་འདྲེས་པའི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན། དཔེར་ན་ལེའུ་ཉེར་ལྔ་ཅན་གྱི་《རྣམ་ཤེས་ཀྱི་བསྟན་བཅོས།》ལས་གནའ་བོའི་ཨེ་ཅིབ་མིའི་ཉི་མའི་དད་མོས་མཚོན། གཞན་ད་དུང་བྱུང་རིམ་གསོན་ཉམས་ལྡན་ཞིང་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་རྒྱབ་ལྗོངས་ངེས་ཅན་མཚོན་པའི་གཏམ་རྒྱུད་ཀྱང་མང་སྟེ། དཔེར་ན་《སྤུན་ཟླ་གཉིས་ཀྱི་གཏམ་རྒྱུད།》དང་《རྒྱལ་སྲས་ལས་ངན།》《ཡོའུ་པ་གྲོང་བདག་ཏུ་བཟུང་བ།》སོགས་ཀྱིས་འཐུས་སོ།།